Menopoz ile birlikte östrojen hormonu azalmakta ve buna bağlı osteoporozis, kardiyovasküler hastalıklar, over ve kolon kanseri gibi rahatsızlıkların görülmesi sıklığında artış görülebilmektedir. Östrojen steroid yapıda bir hormondur. Vücudumuzda yumurtalıklardan ve böbreküstü bezlerinden salgılanır. Kemik yoğunluğunun korunmasına yardımcı olan östrojenin seviyeleri düştüğünde, menopozdan sonra osteoporoz riski artabilir. Bazı besinlerin yapısında doğal olarak bulunan ve fitoöstrojen olarak adlandırılan bileşikler, östrojen hormon salgısını olumlu yönde etkileyebiliyor. Menopoz öncesi fitoöstrojen bakımından zengin gıdalarla beslenen kadınlarda; östradiol, progesteron, seks hormon bağlayıcı globülin (SHBG) düzeylerinde azalma, FSH (folikük stimüle eden hormon) ve LH (luteinize edici hormon) da baskılanma gibi endokrin değişiklikler görülmesi fitoöstojenlerin menopoz öncesi dönemde antiöstrojenik aktivitesini doğruladığını gösteriyor. Fitoöstrojenlerin aktivitelerinin ortamın östrojen düzeyi ile ilişkili olabileceği ve yüksek östrojenli durumda (menopoz öncesi) antiöstrojenik etki, düşük östrojenli durumda ise (menopoz sonrası) östrojenik etkiye sahip olabileceği belirtiliyor. Beslenmemizdeki fitoöstrojen kaynaklarına birlikte göz atalım:

Keten tohumu

Bitkiler arasında tohumu doğrudan tüketilen keten iyi bir lignan kaynağı olup önemli bir fitoöstrojenik özelliğe sahiptir. Keten tohumu, lignan fitoöstrojenleri bakımından en zengin kaynaklar arasında yer alıyor. Ara öğünlerinizde yoğurda ilave ederek, salatalarınıza ekleyerek veya sabahları kahvaltı gevreklerine ilave edilerek yapısındaki fitoöstrojenlerden faydalanabilirsiniz.

Sarımsak 

Sarımsağa özel koku ve lezzetini veren kükürtlü bir uçucu yağ olan allisin, sarımsak dişleri ezildiğinde açığa çıkan insan sağlığı açısından çok önemli bir bileşik. Eski dönemlerden beri geleneksel olarak antiseptik, idrar arttırıcı, solucan düşürücü, iştah açıcı, tansiyon düşürücü, kalp damar hastalıklarından koruyucu, kolesterolü düşürücü, bakteriyal, viral, mantar enfeksiyonlarına karşı etkili, bağışıklık sistemini güçlendirici, antitümör ve antioksidan özelliklere sahip olduğu, bu etkinin taşıdığı allisinden kaynaklandığı biliniyor. Keskin kokulu bir bitki olan sarımsak, antioksidan özelliğinin yanı sıra iyi bir fitoöstrojen kaynağı. Sarımsağı yemeklerinize ilave ederek beslenmenizde fitoöstrojenlerin oranını arttırabilirsiniz.  

Maydanoz

Maydanozun toprak üstü kısımlarının metanollü ekstraktlarında östrojenik aktivitenin incelendiği bir çalışmada soya izoflavonlarına eşit östrojenik aktivite gösterdiği belirtiliyor. Bununla birlikte, maydanozda pek çok biyoaktif bileşen bulunuyor. Fakat bu bileşiklerin hangisinin farmakolojik aktivitelerden sorumlu olduğuna dair deneylere ve çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır. %85’i su olan maydanozun, kumarin ve flavonoid adı verilen fenolik bileşenlerin kaynağı. Yapısındaki bu fenolik bileşenler sayesinde fitoöstrojen alımınızı destekleyebilirsiniz.

Adaçayı

Halk arasında soğuk algınlığı, öksürük, faranjit, ağız içi iltihabı, diş eti iltihabı gibi hastalıkların tedavisindeki etkileri ile bilinen adaçayı aynı zamanda iyi bir fitoöstrojen kaynağı. 

Bunların yanı sıra, mercimek, kuru fasulye, soya fasulyesi, yulaf içeriğindeki lignan fitoöstrojenleri içeriyor. Adaçayı uçucu yağında bulunan monoterpenler terlemeyi önlediği için ateş basması şikâyeti olan kadınların adaçayı tüketmeleri öneriliyor.  Bir grup postmenopozal dönemindeki kadın bireyler ile 8 hafta boyunca yapılan bir çalışmada, adaçayı tabletleri tüketen kadınların gece terlemesi, ateş basması ve diğer menopoz şikayetlerinin kontrol grubuna göre önemli azalmalar gösterdiği, böylece hormon replasman tedavisi alamayan kişiler için alternatif bir tedavi olarak değerlendirilebileceği belirtiliyor. Adaçayının postmenopozal semptomları düzelttiği bilinse de kemik kaybının azalmasını önleyip önlemediği ile ilgili henüz mevcut çalışmalar sınırlıdır.  

Kaynaklar:

1.    Harvard Medical School, Understanding Menopause, Medications for postmenopausal osteoporosis prevention. Erişim: https://www.health.harvard.edu/womens-sexual-health/understanding-menopause 
2.    Branca, F., & Lorenzetti, S. (2005). Health effects of phytoestrogens. Diet diversification and health promotion, 57, 100-111.
3.    Di Gioia, F., & Petropoulos, S. A. (2019). Phytoestrogens, phytosteroids and saponins in vegetables: Biosynthesis, functions, health effects and practical applications. In Advances in food and nutrition research (Vol. 90, pp. 351-421). Academic Press.
4.    Basu, P., & Maier, C. (2018). Phytoestrogens and breast cancer: In vitro anticancer activities of isoflavones, lignans, coumestans, stilbenes and their analogs and derivatives. Biomedicine & Pharmacotherapy, 107, 1648-1666.
5.    Büyüktuncer, Z., & Başaran, A. A. (2005). Fitoöstrojenler ve sağlıklı yaşamdaki önemleri. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, (2), 79-94.
6.    SOLDAMLI, R. V., & ARSLANOGLU, S. F. Fitoöstrojenik Bitkiler; Ne Kadar Tüketilmeli?. International Journal of Life Sciences and Biotechnology, 2(3), 183-204. 
7.    SOLDAMLI, R. V., & ARSLANOGLU, S. F. (2019). Fitoöstrojenik Bitkiler; Ne Kadar Tüketilmeli?. International Journal of Life Sciences and Biotechnology, 2(3), 183-204.